Paribasan; Bebasan, Saloka

Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung (frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.

Selengkapnya...

Tembang dolanan

Tembang utawa lagu dolanan kuwi awujud gendhing kang prasaja lang biasa ditembangake dening bocah cilik nalika dolanan. Nanging kadhangkala uga ditembangake dening waranggana jroning swasana tinamtu ing pagelaran wayang kulit.

Selengkapnya...

Langgam Jawa Sing Ngangeni

1. Caping Gunung

Panembang: Waljinah Pangripta: gesang

Dhek jaman berjuang

njur kelingan anak lanang

mbiyen tak openi

ning saiki ana ngendi

Jarene wis menang

keturutan sing digadhang

mbiyen ninggal janji

ning saiki apa lali

Reff:

Ning gunung tak cadhongi sega jagung

yen mendhung tak silihi caping gunung

sokur bisa nyawang

gunung ndesa dadi reja

dene ora ilang nggone padha lara lapa

2. Gambang Suling

Penyanyi: Waljinah
Pangripta: Ki Narto Sabdo
Irama:Kroncong/8 beat Tempo: 70

Swara suling, kumandang swarane,

Tulat tulit kepenak unine

U.. nine mung nrenyuhake, bareng lan kentrung,

ketipung suling, sigrak kembangane

Swara suling kumandang swarane,

tulat tulit kepenak unine

U.. nine mung nrenyuhake bareng lan kentrung,

ketipung suling, sigrak kembangane

Swara suling kumandang swarane,

tulat tulit kepenak unine

U.. nine mung nrenyuhake bareng lan kentrung,

ketipung suling, sigrak kembangane

3. Gethuk

Penyanyi: Nur Afni Octavia
Pangripta: Manthou's
Irama:Kroncong/8 beat/Campursari Tempo: 70

Sore-sore padhang bulan, ayo kanca padha dolanan

Rene-rene bebarengan, rame-rame e dha gegojegan

Kae-kae rembulane, yen tak sawang kok ngawe-awe

Kaya-kaya ngelikake, kanca kabeh aja padha turu sore

Gethuk, asale saka tela

Mata ngantuk, iku tambane apa

Ah ala gethuk, asale saka tela

yen ra pethuk, atine rada gela

Aja ngono mas, aja aja ngono

Kadhung janji mas, aku mengko gela.

4. Jangkrik Genggong

Penyanyi: Waljinah
Pangripta: Anjat Any
Irama:Kroncong/8 beat Tempo: 86

Kendhal kaline wungu, ajar kenal karo aku

Lelene mati digepuk, gepuk nganggo walesane

Suwe ora pethuk, ati sida remuk, kepethuk mung suwarane

e ya e ya e..e yae yae yae yae

Jangkrik genggong, jangkrik genggong, luwih becik omong kosong

Semarang kaline banjir, ja sumelang ra dipikir

Jangkrik upa saba ning tonggok, malumpat ning tengah jogan

Wis watake priya, jare ngaku setya, tekan dalan selewengan

e ya e ya e..e yae yae yae yae

Jangkrik genggong, jangkrik genggong, wani nglirik sepi nguwong

Yen ngetan bali ngulon, tiwas edan ora kelakon

Yen ngrujak ngrujaka nanas, aja ditambahi kweni

Kene tiwas nggagas, awak adhem panas, jebul ana sing nduweni

e ya e ya e..e yae yae yae yae

Jangkrik genggong, jangkrik genggong, sampun cekap mangsa borong.

5. Jenang Gula

Penyanyi: Waljinah
Pangripta: Effendi Slameto
Irama:Kroncong/8 beat Tempo: 60

Jenang gula, kowe aja lali, marang aku iki, ya kangmas

Nalikane, nandang susah, sapa sing ngancani

Dhek semana, aku tetep tresna, lan tetep setya ta kangmas

Dereng nate, gawe gela lan gawe kuciwa

Ning saiki, bareng mukti, kowe kok njur malah lali, marang aku

Sithik-sithik, mesti nesu, terus ngajak padu, ja ngono lho ja ngono

Apa kowe, pancen ra kelingan, jamane dhek biyen, ta kangmas

Kowe janji, bungah susah, padha dilakoni.

6. Lara Branta

Panembang: Waljinah Pangripta: S Darmanto

Yen kelingan mring sliramu, adhuh

kadya rinujit atiku

yen siyang tansah katon malela

dalu dhatan bisa nendra

apa sliramu wis lali tenan

dhek semana nate janji

sedya arep urip bebarengan

Reff:

Nanging aku ora ngira yen sliramu bakal cidra

bareng saiki wis mulya, banjur krama

ora nganggo kandha-kandha

wis pesthine lelakonku, adhuh

aku mung kudu narima

sapa kang bisa paring usada

nggonku nandang lara branta

7. Rujak Uleg

Penyanyi: Waljinah
Pangripta: N.N./Budi
Irama:Kroncong/8 beat Tempo: 80

Rujak uleg, rasa sepet kakehan cengkir

Atine judheg, dhadhane seseg kakehan pikir

Alam donya warna-warna kahanane, jarene

Biyen kandha, nalikane perang gedhe

Bandha nyawa, dilebokke negarane, jarene

Muga-muga, gak enggala bubar wae

Rujak timun, dheleg-dheleg terus ngalamun

Jarene gumun, blanjane cupet nggo tuku sabun

Alam donya warna-warna kahanane, jarene

Biyen apa, saikine katon piye

Ati murka, nggolek ana, nyebut kene, jarene

Tiwas diangsa, jebul ra ana marine

Kopi susu, ilang kopine, keri gelase

Awake kuru, pacare mlayu entek duwite

Alam donya warna-warna kahanane, jarene

Ra digagas, papan omah kari pagere

Bandha bablas, anak bojo ra dipikir butuhe

Yen ra mawas, malah bubrah rumah tanggane.

8. Suwe Ora Jamu

Suwe ora jamu

Jamu godhong tela

Suwe ora ketemu

Ketemu pisan gawe gela

Suwe ora jamu

Jamu godhong tela

Suwe ora ketemu

Ketemu pisan gawe gela

9. Walang Kekek

Walang Kekek
Panembang: Waljinah Pangripta: Waljinah

Walang kekek menclok ning tenggok

mabur maneh menclok ning pari

aja ngenyek, ya mas, karo wong wedok

yen ditinggal lunga, setengah mati

e... ya... ye... ya... e... ya...

e... ya... ye.. yae... ya... yo... ya... yo...

Omah gendheng, ya mas, tak saponane

abot entheng tak lakonane

Walang abang menclok ning kara

walang biru walange putih

bujang maneh, ya mas, ora ngluyura

sing wis nduwe putu ora tau mulih

e... ya... ye... ya... e... ya...

e... ya... ye.. yae... ya... yo... ya... yo...

Andheng-andheng ana pilingan

aja dipandeng, mundhak kelingan

Walang ireng mabur mbrengengeng, walang ireng dawa suthange

yen dha seneng, ya mas, aja mung mandeng, golekana endi omahe

e... ya... ye... ya... e... ya...

e... ya... ye.. yae... ya... yo... ya... yo...

Bisa nggambang, ya mas, ora bisa nyuling

bisa nyawang, ora bisa nyandhing

Walang kekek, walange kayu

walang kayu tiba ning lemah

yen kepengin, ya mas, arep melu aku

yen mung nrima tak kon jaga omah

e... ya... ye... ya... e... ya...

e... ya... ye.. yae... ya... yo... ya... yo...

Walang kekek, ya mas, walange kadung

walang kekek, dereng rampung

Walang kekek menclok ning sawah

mabur maneh menclok wit jati

duwe bojo enom, ya mas, nyang ati susah

bojo tuwa watuke kekel, kesel mijeti

e... ya... ye... ya... e... ya...

e... ya... ye.. yae... ya... yo... ya... yo...

Mikul suket, ya mas, dientul-entul

senenge banget, ora bisa kumpul

Walang kekek menclok ning tampah

mabur mrene menclok wit pete

sumungkema mring Gusti Allah

tindaake dhawuh-dhawuhe

10. Yen ing tawang Ana Lintang

Panembang: Waljinah Pangripta: Andjar Any

Yen ing tawang ana lintang, cah ayu

aku ngenteni tekamu

marang mega ing angkasa, ingsun takokke pawartamu

Janji-janji aku eling, cah ayu

sumedhot rasane ati

lintang-lintang ngiwi-iwi, nimas

tresnaku sundhul wiyati

Dhek semana janjiku disekseni mega kartika

kairing rasa tresna asih

Yen ing tawang ana lintang, cah ayu

rungokna tangising ati

binarung swarane ratri, nimas

ngenteni mbulan ndadari

Dhek semana janjiku disekseni mega kartika

kairing rasa tresna asih

Yen ing tawang ana lintang, cah ayu

rungokna tangising ati

binarung swaraning ratri

ngenteni mbulan ndadari

Selengkapnya...

Gathotkaca

Lair

Gathotkaca kuwi kondhang kanthi sesebutan "Satriya Pringgodani" lan "Alap-alap Pringgodani". Nalika isih jabang bayi jenenge Tetuka utawa Tutuka. Gathotkaca kuwi putrane Raden Werkudara (satriya Panenggak Pandhawa) patutan klawan Dewi Arimbi putrane Prabu Tremboko, ratu buta ing negara Pringgodani. Sekawit Arimbi iku uga wujude buta wadon (raseksi), nanging bareng diruwat dening Dewi Kunthi malih dadi kenya sing sulistya. Mula Werkudara (Bratasena) uga banjur gelem bebojoan karo Arimbi.
Selengkapnya...

PANGERAN SAMUDRA

Pangeran Samudra putra saka ratu Majapahit kang pungkasan aran Raden Brawijaya V saka garwa selir kang aran Dewi Ontrowulan. Dewi Ontrowulan rupane ayu banget, lan awet enom. Sawise Pangeran Samudra dewasa lan ngancik umur 18 taun, dheweke tuwuh rasa tresna marang ibune dhewe.
Pangeran Samudra ngupaya supaya rasa tresna mau ora ngrenggani atine, ananging dipeksa kaya ngapa panggah ora bisa. Semono uga Dewi Ontrowulan uga duwe rasa kang padha. Kanthi umpet-umpetan, kekarone pepasihan. Sawijining dina pokale wong loro mau konangan dening Prabu Brawijaya. Pangeran Samudra diusir saka Majapahit.

Selengkapnya...

PANGERAN SUKOWATI

Pangeran Mangkubumi (adhi saka Sunan Pakubuwono II) gething marang bangsa Walanda Apamaneh, Waland wis melu campur tangan ing sajerone pamarentah Mataram. Kanthi anteping tekad, Mangkubumi metu saka kraton, lan nganakake pambrontakan tumrap Walanda. Perang antarne Pangeran Mangkubumi nglawan Walanda diarani Perang Mangkubumen ( 1746 - 1757 ). Ing lakune perang, Pangeran Muda sapasukane saka Keraton ngliwati Desa-desa Cemara, Tingkir, Wonosari, Karangsari, Ngerang, Butuh, Guyang. Banjur nerusake laku nganti tekan Desa Pandak, Karangnongko mlebu tlatah Sukowati.

Selengkapnya...

Anglingdarma

Prabu Anglingdarma, putra saka Dewi Pramesthi karo Astradarma Ratu saka Yawastina. Pramesthi kuwi putri Prabu Jayabaya, raja saka kraton Mamenang Kediri. Sawise dadi garwa raja Yawastina, Pramesti banjur di boyong menyang Yawastina.
Sawijining dina, Pramesthi diangslupi Bathara Wisnu, lan ndadekake dheweke ngandheg. Prabu Astradarma duka ngerti kahanan mau, lan ora nampa katrangane Pramesthi. Dheweke ditundung lunga saka kraton. Banjur mulih neng kratone bapake.
Prabu Jayabaya duka marang Astradarma, banjur sepata yen bakale negara Yawastina lebur dadi lendhut. Ora let suwe Prabu Jayabaya mukswa, Anglingdarma lahir lan dadi raja ing kraton Malawapati. Dewi Pramesthi kaboyong neng Malawapati.

Sawijining esuk nalika Anglingdarma mbebedhak ing alas, dumadakan keprungu swara wong wadon njaluk tulung. Anglingdarma nulungi wanita kang dicedhaki macan, kang mau njaluk tulung kuwi. Wanita mau diterake bali menyang omahe, pertapan Nguntarasegara. Anglingdarma duwe karep ngepek bojo Endang Setyowati, jeneg wanita mau, anakke Resi Maniksutra. Sejatine Setyowati ora gelem dipek bojo, amarga dheweke nresnani kangmas kuwalone kan aran Bathikmadrim. Madrim ngerti yen Setyowati tresna marang dheweke banjur nantang adu kasekten karo Anglingdarma. Ing adu kasekten mau, Angling menang banjur mboyong Setyowati dadi garwa Prameswari lan Madrim dadi patihe ing Malawapati.
Ana ing kraton Malawapati, Setyowati atine ora jenjem. Dheweke kepingin bali menyang Nguntara Segara. Polatanae Setyowati gawe atine Angling sedhih. Kanggo nglipur ati, dheweke lunga mbebedhak menyang alas. Anggone mbebedhak nganti tekan cedhake taman pertapan Sumur Jalatundha. Ing kono, dheweke meruhi ula sepasang kang lagi pepasihan. Dhewekke ngerti, yen salah sijine ula mau Nagagini, bojone Nagaraja gurune Angling. Angling manah ula lanang kang aran Ula Tampar nganti mati. Nagagini mlayu mlebu pertapan nemoni bojone, lan lapur yen Anglingdarma arep mrawasa dheweke.
Angling crita marang Setyowati lan pamit mati. Dheweke ngerti yen bakal diukum pati gurune. Merga mesthi wae Nagagini lapur kang suwalikke saka prastawa mau. Nagaraja anjalma dadi ula kisi kang cilik banget, lunga menyang taman Malawapati lan ngrungokake crita mau.
Anglingdarma ngadep Nagaraja, sedya mring paukuman. Ananging Nagaraja malah gumuyu banjur ngendika, “Angling anakku, aku ora bakal mateni kowe Ngger. Aku wis ngerti sapa kang luput. Mau aku njalma dadi ula kisi lan krungu kabeh prastawa kang sabenere. Saiki…kanggo tumindakmu kang ksatriya, aku arep aweh kanugrahan. Apa wae kang mbok jaluk bakal dak wenehi.”. angling njaluk Aji Gineng, kanthi syarat Angling ora kena crita marang sapa wae kalebu bojone dhewe.

Ing bengi, nalika Angling lan Setyowati ana ing paturon, Angling dumadakan ngguyu dhewe. Setyowati serik, ngira yen Angling ngece Setyowati sing asale saka desa. Nadyan wis diterangake kayangapa, Setyawati panggah ora trima. Banjur..”Diajeng, aku mau ngguyu cecak kang lagi guneman. Iki mau amerga aku duwe Aji Gineng kang bisa ngerti basane kewan-kewan mau.” Diterangake ngono, Setyowati dadi kepingin duweni ajian mau, “Menawi boten kepareng kula suwun, luwih becik kula pejah. Kula badhe pati obong.” Tangise Styowati.
Setyowati nglakoni pati obong tenan. Angling arep nyusul bojone, ananging ora sido merga krungu guneme wedhus kang isine nyindhir dheweke. Angling banjur mudhun saka panggungan. Luwih becik ngayomi rakyate sing isih butuh dheweke. Setyowati nekad nyemplung geni kang mulat-mulat.

Merga saka planggaran sumpahe dhewe, para dewa murka banjur ngukum Angling, supaya nglakoni panguripan ing alas wolung taun lawase. Arwahe Setyowati sajak gela banget, dheweke ngumbara saparan-paran. Banjur nyuwun mring Bathara Guru supaya dheweke bisa bali ing donya. Bathara guru mrintahake Setyowati supaya manitis ing awake Ambarawati, putri saka Adipati Darmawasesa ing Kadipaten Bojonegoro. Setyowati mudhun ing donya, lan manitis ing awake Ambarwati.
Pangumbaran kang suwe, nggawa angling ing sawijining kraton kang wis suwe ditinggal mati rajane. Kraton kuwi dinggoni dening anakke raja kang aran Widata, Widati lan Widaningsih. Katelune tresna marang Angling. Angling ora oleh lunga menyang endi-endi.
Sawijining wengi, nalika Angling arep turu, putri telu mau metu saka kraton kanti cara ngindhik-indhik supaya ora konangan Angling. Angling cubriya, ora sawetara suwe dheweke lolos sukma anjalma dadi gagak banjur nututi lungane putri telu mau. Kayangapa kagete Angling, jebul-jebul putri iku lagi mangan bangke manungsa ing tengah alas. Gagak malihane Angling nyolong ati saka bangke mau. Widati nyoba ngoyak nganti kesel, nanging kalah cepet karo abure gagak.
Ati mau diselehake ing dhuwure wedhak duweke widati banjur Angling nerusake turune. Esukke Widati kaget weruh ati ing sadhuwure wedhak, ndadekake dheweke ngerti yen gagak kang bengi iku malihane Angling. Widati nangekake Angling, lan dadi padu. Pungkasane Angling ditancepi kembang saengga dheweke malih dadi mliwis putih. Mliwis mau mabur, lunga ngumbara nganti tekan desa Gebang Sawit, Kadipaten Bajanegara. Ing Gebang Sawit, mliwis ditemu dening Jaka Gedhuk, anake Demang Klungsur.

Ing Kadipaten Bojonegara ana sayembara. Sayembara mau isine yaiku mbuktekake ki Bremana sing asli, amarga samulihe seka alas malih dadi loro. Bojone bingung milih sing endi, banjur lunga menyang kadipaten lan njaluk keadilane Adipati Darmawasesa. Adipati kang bingung banjur nganakake sayembara iku mau. Mliwis putih njaluk supaya Pak Klungsur gelem melu sayembara mau, kanthi digenahi carane.

Ora suwe…”Kanggo mbuktekake endi Ki Bremana asli, kekarone kudu bisa mlebu ing kendi iki. Yen bisa mlebu, ya kuwi Bremana asli.” Kandane klungsur mancing Bremana palsu. Salah sijine bisa mlebu tenan neng jero kendi. Kendi mau ditutup, banjur dipecah. Dumadakan saka pecahane kendi, metu Jin Wiratsangka kang memba-memba dadi Bremana. Jin mau diusir, banjur mlayu mlebu alas. Klungsur antuk kanugrahan dadi hakim ing kadipaten. Anak lan bojone diboyong, uga mliwis putih kang wis mbiyantu.

Ambarawati ngerti yen ana mliwis putih. Banjur mliwis dijaluk supaya manggon ana ing kaputren. Saben dina mliwis mau ngancani Ambarawati. Yen wengi, mliwis putih malih dadi Anglindarma. Kekarone pepasihan lan ndadekake Ambarawati ngandhut.
Adipati Darmawangsa judheg ngrasakake putrine ngandhut tanpa ngerti sapa kang tumindak. Sawijining dina ana resi kang aran Yogiswara teka ing kadipaten Bojonegara.

Resi Yogiswara dijaluki tulung nggoleki wong kang njalari Ambarawati ngandhut. Yogiswara ngajak mliwis guneman. Suwe-suwe nliwis putih lan Yogiswara padu. Bareng ora ana sing menang lan kalah, mliwis putih malih dadi Anglingdarma. Lan Yogiswara malih dadi Bathikmadrim kang sasuwene iki nggoleki rajane. Sawise terang perkarane, Anglingdarma lan Ambarawati dinikahake. Ambarawati diboyong ing kraton Malawapati. Ora suwe, Ambarawati nglairake anak lanang kang dijenengi Anglingkusuma. Anglingdarma mimpin kratone maneh

Selengkapnya...

BULUS SUMBER

Ing kabupaten Kudus ana desa kang nduweni jeneng Sumber, sing neng desa kuwi ana salah sijine sumber seng akeh dinggoni para bulus. Angger pas wulan Syawal, akeh wong-wong kang padha mara ing panggonan kang dikramatke iku. Karo nggawa kupat lan lepet kanggo dipangan lan kanggo dinggo sesajen.
Kacarita biyen ing sawijining dina, Sunan Muria arep nekani patemon wali sanga ing tlatah Pati kanggo ngrebug syiar Islam. Ing pangumbaran sing ditutake para santrine kang dipilih mungguh setiyane marang Sunan Muria. Pas wektu iku, pangumbaran ora kaya saiki sing wis kepenak dalane, biyen isih ngliwati alas-alas, sawah, rawa lan gunung. Pangumbaran dilaksanakake ora mung awan, nanging uga nganti bengi.

Selengkapnya...

Badar

Ana ing dhaerah Undaan kabupaten Kudus, ana bocah sing jenenge Badar. Badar kuwi bocah yatim. Nalika isih umur nem taun dheweke wis ditinggal mati bapake, sahingga dheweke manggon ing dhaerah Undaan karo ibune.
Sakwise ditinggal bapake, Badar uripe rada susah. Yen arep mangan wae dheweke kudu luru kayu ing alas dhisik. Biyasane esuk-esuk wis mangkat nggolek kayu ing alas lan awane dheweke nggawa bongkokan kayu.
Nalika umure 15 taun, dheweke kepingin ngaji menyang Mbah Hasyim kang manggon ing dhaerah bareng kabupaten kudus. Dheweke banjur pamit karo ibune.

Selengkapnya...

Asal-usule Telaga Warna lan Kawah Sikidang

Ana salah sawijining penduduk Wonosobo kang paham anane legenda kang bisa dipercaya penduduk ing kutha Dieng, nuturna yen “Dieng asale saka bahasa Jawa yaiku dhi kang artine gunung lan nyang sing artine para dewa-dewi. Dadi Dieng yaiku gunung papan panggonane para dewa-dewi. Saliyane iku uga ana akeh candi peninggalan agama Hindu antarane ana candi Arjuna, candi Srikandi, candi Puntadewa, candi Sembadra, lan candi Semar. Saka hasil penelitian ahli sejarah kelompok candi Arjuna dibangun kira-kira pas pertengahan abad ke-8.

Selengkapnya...

Asal-Usule Kali Blorong

Ing jaman biyen ana cerita ing salah sijining segara kidul,. ing kana ana panguwasa segara kidul kang sekti mandraguna. Dheweke dijenengi Nyi Roro Kidul ing kana Nyi Roro Kidul duweni anak wadon kang diwenehi jeneng Nyi Blorong. Sakwise ngancak dewasa Nyi Blorong lunga saka panggonane ibune, dheweke kepengin dadi panguwasa kaya dene Ibune. Pesene ibune “ lungaha saksenenge atimu lan tinggalen aku neng kene dhewekan “ Banjur Nyi Blorong ngulandara ana ing sak amabane jagad segara. Ananging dheweke ora kasil yen segara-segara kang arep mbok panggoni mau wes ana panunggune. Nyi Blorong wes kadung janji karo Nyi Roro Kidul “ibu aku bakalan golek segara kang bisa tak dadekake panggonanku wodene ibu kang nguwasani segara kidul kene”. Amerga janji kang kaucap mau, Nyi Blorong isin karo ibune menawa dheweke bali marang segara kidul.

Selengkapnya...