Metu saka Uru-Ara Ngisep Sepining Hawa

JRONING uru-ara, kang ana mung sarwa ora nggenah lan ngajak bubrah. Sing dening wong akeh dianggep bener, jebul malah keblinger. Sewu laler padha ngrubung tembelek, apa tetep wae dianggep bener?!

Jroning tradisi Hindhu, ana kang diarani nyepi. Ora mung dhewekan, nanging ditindakake bebarengan, dipengeti lan dipersudi dening kabeh umat. Jroning nyepi, ora ana sing padha metu saka ngomah. Sawetara metu saka uru-ara lan gebyaring kadonyan sing kebak swara.

Ing kalangan umat Katolik-Kristen, ana retreat. Ing agama Buddha ana uga sing diarani Buddha reclining. Kanthi pasa lan iktikaf, kaum muslim uga duwe sarana kanggo mundur saka ìuru-araî-ning donya sing kebak tukar padu, cengkah, lan apa-apa sing bisa agawe bubrah.

Kanthi Kalatidha karyane pujangga agung Ranggawarsita bisa dadi kaca benggala tumrap jaman sing kebak uru-ara, jaman sing “rurah pangrehing ukara”. Sebab apa? “Karana tanpa palupi!” Merga ora ana sing bisa ditulad, ora ana sing pantes diconto jalaran kabeh-kabeh wis mletho.

Wektu terus lumaku. Uru-ara ora mendha nanging malah saya ndadra, selot ndadi. Pangarep-arep saya ora ganep bebarengan karo janji lan prasetya sing ora digondheli maneh. Sing ana mung mburu karepe dhewe, mburu kepenake dhewe, lan mburu benere dhewe. Katon banget yen padha kongas kalawan kasudiranira.

Wedhatama uga melu nggambarake pokal-polah kaya mangkono iku. Laras karo serat anggitane KGPAA Mangkunagara IV iku, kabeh padha “ngugu karsane priyangga”. Kabeh “nora nganggo peparah lamun angling”, ngomong ora nganggo waton, nanging waton muni. Senajan mengkono, ora gelem yen diarani isih kaya bocah Taman Kanak-kanak, “lumuh ingaran balilu”, kapara “uger guru aleman”.

Nggugu Karepe Dhewe

Amarga mung nggugu karepe dhewe, mula bener sing dibujung ya mung benere dhewe utawa bener kanggo golongane dhewe. Anggere disengkuyung dening wong akeh, dianggep bener. Iki sing ora mung ndadekake padha keblinger, nanging uga banjur nglairake mentalitas “massa”, massa sing kelangan daya kritise nalika ngadhepi apa wae. Bisane mung anut grubyug sanadyan ora ngerti rembug, kaya belo melu seton.

Kanthi pratelan sing luwih plastis, “malah mangkin andadra, rubeda kang ngreribedi, beda-beda ardane wong sanagara.”Banjur, yen kabeh padha rebut ngarep lan nyuwara sabanter-bantere, satemah dadi uru-ara, apa sing luwih prayoga ditindakake amrih ora karoban ing pawarta lolawara?

Kaya sing diandharake ing ngarep, temene saben agama wis nuduhake dalan kanggo ngadhepi saben uru-ara lan kahanan sing dibeberake. Saben kapitayan wis nuduhake cara kanggo narik dhiri saka salah kaprah sing dadi keblinger kolektif iki.

Kanthi mapanake Kalatidha minangka pancadan, ya kahanan sing kaya mangkono iku kang banjur ndadekake sapa wae sing isih kedunungan jiwa “parameng kawi”, bakal “kawileting tyas malatkung”. Sebab keperiye olehe ora, yen “tidhem tandhaning dumadi, ardayengrat dening karoban rubeda”. Banjur kudu kepriye? “Sageda sabar santosa, mati sajroning ngaurip,” pratelane Kalatidha kaya-kaya asung pawangsulan.

Kanthi mangkono, diajab bisa “kalis ing reh aru-ara, murka angkara sumingkir, tarlen meleng malatsih, sanityasa tyas mamasuh, badharing sapudhendha, antuk mayar sawatawis.”

Masterpiece-e Ranggawarsita mau wis mratelakake, “wahyaning arda rubeda, ki pujangga amengeti”. Kepriye cak-cakane? Mesu cipta mati raga, mudhar warananing gaib.

Sakeplasan, tetembungan mau ora gampang disumurupi dening wong akeh. Nanging intine cetha: ngresiki batin saka pikiran-pikiran ala, lan meper sakehing karep kanthi “mateni” raga. Kanthi “mesu cipta”, rasa lan karsane mesthi dadi positif. Kathi mateni raga, bakal saya sentosa batine. Kanthi mateni raga, kanthi mati sajroning urip, mengkone bakal bisa nggayuh urip sajroning pati. Yen wis bisa mengkono, nadyan kudu ngadhepi ura-ara kaya ngapa wae mesthi ora bakal gampang kelune.

Kanthi mangkono uga, ora bakal angel anggone meruhi “sasmitaning sakalir”. Persis kaya sing  diandharake ing Kalatidha: “ruweding sarwa pakewuh, wiwaling kang warana, dadi badaling Hyang Widdhi, amedharken paribawaning bawana.”

Bebanda

Rekadaya nggayuh sepining hawa, satemah kuwawa ngadhepi uru-ara, dudu tanpa pepalang. Gedhene melik lan ora ngrumangsani marang jejere dhewe, mujudake pepalang sing gedhe. Tetembungan “melik barang kang melok” mujudake pepeling supaya wong ora kebanda dening pepinginane dhewe. Sebab, pepenginan iku sing tundhone bakal njurung marang tumindak apa wae. Mergane, melik nggendhong lali. Yen wis kedunungan melik, adhakane banjur lali marang sakabehing pepacuh lan pitutur.

Kontrol dhiri, temene uga bisa ditindakake kanthi “ngilo githoke dhewe”. Paradoks kesane. Sebab, ing tata lair, piye bisane wong ngilo marang githoke dhewe yen ora nganggo kaca pengilon rangkep. Angel, nanging ora ateges mokal. Iki uga perangan sing ora bisa ditinggalake jroning nyepi. Sacara internal, pancen kudu sentosa, lagi bisa ngambah njaba.

Gegayutan karo melik, Wedhatama asung pepeling, mligine sing (kudune) wis ngancik tataraning kadewasan: wis tuwa arep ngapa, muhung mahas ing ngasepi, supyantuk parmaning Suksma.

Tuwa pancen mung tibaning umur. Yen ora sinartan pangudi, sing ana mung “sepa sepi lir sepah samun”. Kosokbaline, yen nglungguhi marang sepuhe, mesthi sepuh kuwi dadi sepining hawa.

Pancen, nyepi ora kandheg ing tata lair wae. Yen biyen, supaya bisa nyentosakake budi, kudu kanthi ngambah laladan sepi utawa teteki, mlebu guwa sirung munggah gunung. Nanging saiki, kudu bisa nyepi jroning krameyan, bisa tapa ngrame.

Apa maneh prasyarate? Mangasah mingising budi, memasuh malaning bumi! Marang diri pribadine, kudu wani nglantipake cipta, rasa, lan karsanane. Kanthi mangkono ora ulap marang sakabehing kang dumadi, ora gampang keguh marang sawernane kahanan. Ora keli, nanging saora-orane ngeli.

Beberangen karo kuwi ora bakal wedi marang kahanan kang dumadi. Ora wedi ora ateges ngawur, ora ateges nekad, nanging wis linambaran sepining hawa, ora melik maneh marang kang melok jalaran wis mati sajroning ngaurip. (35)
—Sucipto Hadi Purnomo, dosen Basa lan Sastra Jawa Fakultas Basa lan Seni Universitas Negeri Semarang

http://suaramerdeka.com/v1/index.php/read/kejawen/2010/03/07/486/Metu-saka-Uru-Ara-Ngisep-Sepining-Hawa